در روزگار خوشی و انبساط منابع مالی کمتر کسی به فکر اصلاح رویه ها و مهندسی ارزش در فرایند ها است. اما امروز که کارفرمایان و معماران هر روز با شوک های اقتصادی جدیدی روبرو می‌گردند چاره ای جز نگاه فنی به مشکلات پیش رو صنعت نما در کشور نداریم. در این مقاله تلاش می کنیم با بررسی نمونه های موردی، به چند چالش عمده موجود در صنعت پوسته ساختمان ایران بپردازیم.
تفاوت بنیادین صنعت ساحتمان با سایر صنایع
اگر به پوسته بنا به عنوان بک محصول نگاه کنیم، باید گفت از نظر بسیاری از افراد، نسبت هزینه های آن به کارایی و عملکردی که ارائه میدهد چندان منطقی نیست. به عبارت دیگر به طور کلی نمای ساختمان محصولی است با هزینه زیاد، عملکرد و کارایی گاها ضعیف، زمان اتمام کار نامشخص، تاثیرات جانبی منفی، و عامل جدی مصدومیت در حوادث. مقایسه صنعت ساختمان سازی با سایر صنایع مانند کامپیوتر، اتومبیل سازی یا هوانوردی به گونهای باعث سرافکندگی صنعت ما بوده و به شکل غیر معقولی، توقع کاربران و کارفرمایان از کیفیت ساخت و ساز را بالا میبرد.
این مقایسه در حوزه تحصیلات و آموزش نیز جالب توجه است؛ به عنوان مثال آموزش خلبانان تجاری توسط شبیهسازهای پرواز صورت میگیرد و دادههای بارگذاری شده در این شبیهسازها از جعبه سیاه هواپیماها پس از سقوط استخراج شدهاند. میتوان آرزو داشت که مشابه چنین فرآیندی برای استخدام در صنعت ساختمان سازی نیز وجود داشته باشد. اما در مقابل، آموزش حرفهای و ضمن کار افراد متخصص در این صنعت معمولا توسط نمایندگان فروشی صورت می پذیرد که به طور معمول، همان مشاوران فنیای هستند که تنها هدف آنها تلاش برای فروش مصالح ساختمانی است. به دلیل محرمانه بودن فرآیندهای قانونی که میتوان اطلاعات لازم را از آنها بدست آورد، نتیجه و بازخوردی که از پایان چنین چرخه ساخت و سازی حاصل می شود به ندرت افشا می گردد. لذا وجود نهاد هایی که آموزش های علمی و عملی به پرسنل مشاور و کارگاه در حوزه پوسته های نما یا سایر محصولات ارائه دهند بسیار ضروری به نظر می رسد.
تولید غیر انبوه و افزایش هزینه های مهندسی
طراحی در تامین کیفیت نقش اساسی و مهمی را بازی میکند و فرایند تولید انبوه منجر به کاهش هزینه سربار طراحی میگردد. بنابراین، هر محصولی که در تعداد بالا ساخته شود به کاملترین میزان بررسی و ارزیابی مهندسی و طراحی، نسبت به آن چه که یک ساختمان به تنهایی دریافت میکند، نیاز خواهد داشت. با ایجاد هر گونه مانعی در فرآیند تولید محصولات پیش ساخته و تولید انبوه، توقف در پروسه پیشرفت اجتناب ناپذیر خواهد بود (Woudhuysen and Abley, 2004). کارایی و بهرهوری باعث استحکام و تقویت صنعت طراحی می شود. در صنعت ساختمان با توجه به منحصر به فرد بودن بیشتر ساختمان ها و کم بودن انبوه (کپی) سازی (مانند مسکن مهر) نقش و اهمیت مهندسی و مشاوره خیلی بیشتر از صنعت است.
چالش‌های پیش رو در صنعت نما ساختمان
نظارت بر طراحی نما
امروزه دیگر معماران و مدیران پروژه ها بر طراحی نما کنترل کامل و همه جانبهای ندارند، و این موضوع به ایجاد تغییراتی در فرایند طراحی آنها منجر شده است. از طرف دیگر، درک درست از مفاهیم بین رشتهای نیز تقریبا ضعیف است (Porteous, 2002). هر چند باید توجه داشت که وظیفه معمارانه مبنی بر نظارت بر طراحی وظیفهای نیست که بتوان آن را نادیده گرفت و به فرد دیگری محول نمود (Kelleher et all, 2005).
نظارت معمارانه بر طراحی پوسته نما
از یک معمار انتظار می رود که دادهها و اطلاعات بدست آمده از مشاوران، تامین کنندگان و نصاب های مختلف را با یکدیگر ترکیب و هماهنگ کند. و بدین ترتیب است که به عنوان مثال محل حفرههای تجهیزات الکتریکی باید با سیستم عایق رطوبت هماهنگ باشد، دریچههای مکانیکی هوا باید دور از منابع آلاینده تعبیه شوند، و غیره. به طور معمول در ابتدای مسیر چندین گزینه تکنولوژیکی و مهندسی پیش روست. اگر اطلاعات مربوط به پوسته ساختمان می توانست از همان ابتدای آغاز فرایند طراحی در اختیار مهندسان قرار بگیرد شاید آنها این توانایی را داشتند که تنها گزینه هایی را انتخاب کنند که بتوانند به بهترین شکل ممکن با سایر عملکردها و کارکردهای نمای مورد نظر همخوانی داشته باشند.
به عنوان مثال، در چنین حالتی، یک مهندس سازه میتوانست یک اتصال پیچ و مهره را درست در جایی پیشنهاد دهد که امکان ساخت و اجرای یک لایه پیوسته ضد آب نیز وجود داشته باشد، یا درزهای حرارتی را درست در نقاط اتصال تعبیه کند، و یا یک مفصل نرم (soft joint) را در سازه بتنی به گونه ای طراحی نماید که بتوان یک پوسته ضد آب پایین تر از سطح زمین را در آن جا داد، و یا با کمی جابجایی اجزای سازهای و ایجاد حفره در سقف ساختمان شرایطی را به وجود آورد که در اجرا و نصب فنی اجزای سقف کمترین فاصله لازم وجود داشته باشد.
ازدیاد رو به رشد افراد درگیر در فرایند طراحی و ساخت نما
افزایش رو به رشد تعداد پیمانکارانی که برای اجرای موفقیت آمیز پوسته یک ساختمان لازم است، منجر به بروز نیاز ثانویه به هماهنگی مهندسان نما برای پر کردن خلاء بین مشاوران شده است. مهندس معماری که مسئولیت یک پروژه بزرگ را بر عهده دارد اغلب به شدت تحت فشار است. اولین چالش برای موفقیت یک پروژه داشتن سواد مدیریتی برای ایجاد یک ارتباط صحیح، دقیق و واضح بین افراد تیم است. فقدان این نوع از آموزش در حال حاضر در اغلب برنامه های درسی معماری به چشم میخورد (Woudhuysen and Abley, 2004). دومین چالش، درک نادرست سلسله مراتب مشاوران، و شکاف هاییست که در نتیجه این موضوع در ارتباطات بین اعضای تیم ایجاد میشود و از قدرت و توانایی معماران در تلاش برای بهتر کردن این ارتباط و مشخص نمودن روند پیشرفت وظایف محول شده میکاهد. چالش دیگر، مهارتهای مورد نیاز مربوط به مدیریت پروژه و نظارت و مدیریت یک تیم متشکل از مشاوران مختلفی است که هر لحظه بر تعداد آنها افزوده میشود. در نتیجه، اغلب اوقات در ارتباط و هماهنگی بین گروههای مختلف دخیل در طراحی نمای ساختمان نوعی شکاف وجود دارد. هر چند، این سناریو در صورتی که همان تیم شروع به طراحی ساختمان دیگری کنند به طور چشمگیری بهبود بخشیده خواهد شد.
به طور طبیعی معماران ترجیح داده اند با شرکتهای پیمانکار بزرگ متشکل از چندین رشته مختلف همکاری کنند که قادرند هماهنگی بین این رشته های متنوع را در درون خود سازمان (در قالب EPC) انجام دهند. هر چند بر اساس مشاهدات نویسنده این مقاله، اغلب، شکست چنین سناریویی منجر به ضربه خوردن به شخص معمار خواهد شد چرا که مسئولیت نهایی نظارت بر فرایند یک طراحی بر عهده معمار خواهد بود. همکنون در بسیاری از پروژه های بزرگ ایران میتوان شکست این رویه ( قرارداد EPC نما ) را به وضوح دید زیرا از فروشنده مصالح و نصب کننده ان نمیتوان انتظار مهندسی ارزش در جهت سود کارفرما را داشت.
جامع‌نگری یا تمرکز روی یک مشکل
مهندسی نما در ایده آلترین حالت خود باید تمامی عملکردهای پوسته ساختمان را به طور جامع در بر بگیرد. تمامی جنبههای عملکرد فیزیکی تعیین شده باید در ارتباط با یکدیگر تحلیل شوند چرا که همه این عوامل با یکدیگر همپوشانی داشته و در هم تنیده هستند. این در واقع بدین مفهوم است که تحلیل و بررسی هر یک از این عوامل به طور جداگانه فرایند چندان درستی به شمار نمیآید؛ به عنوان یک مثال بارز از این اشتباه میتوان به تایید بدون قید و شرط عایق اسپری فوم توسط مشاوران ساختمانی، بدون آگاهی از الزامات و دستورالعملهای اولیه تعریف شده برای ساختمان اشاره کرد. در نتیجه چنین عملی است که مشتریان چنین افرادی، یعنی صاحبان ملک یا معماران، با اجبار افراد مسئول در تهیه دستورالعملها و استانداردها در لزوم ایجاد تغییرات در طرح بعدا با مشکلات زیادی مواجه میشوند.
راهکار: مشاورین تخصصی نما
از دهه ۹۰ میلادی در اروپای غربی شاخه جدیدی از مشاورین تخصصی (مانند مشاور تخصصی آتش، مشاور تخصصی انرژی و …) با نام مشاور نما شکل گرفت. از پیشگامان ان میتوان به اروپ و پریدمان اشاره کرد. عمده این شرکت‌ها متشکل از مهندسانی با سالها تجربه در حوزه های مخنلف طراحی، مهندسی اجزا، سازه، انرژی، تولید پروفیل و …. بودند که با تجمیع تجربیات خود شرکت هایی حقوقی، مولتی دیسیپلین با توانایی تدقیق طرح معمار به یک طرح جامع و اماده اجرا را تشکیل دادند. این شرکت ها در فاز پیش از اسناد مناقصه خرید و نصب اقدام به تکمیل طرح جامع نما (انجام آنالیز های باد، تهویه، انرژی، سازه، آتش، پدافند غیر عامل و …) مطابق نظر مشاور مادر پروژه نموده و پس از برگزاری مناقصه نما نیز مسئولیت کنترل مهندسی و نظارت پیمانکاران نما، تامین کنندگان مصالح نما و مدیریت و کنترل کلیم های ایشان را برعهده دارند و در این فاز به مشاور مادر و کارفرما کمک میکنند تا با فراغ بال بیشتری به وظایف اصلی خود برسند.
ضمناً اگر تمایل به مطالعه در زمینه حقوق مهندسی دارید، می‌توانید مقاله حقوق مهندسی در پوسته نما را مطالعه بفرمائید.
